Kto z armią wyrzutków stał pod murami niezdobytej twierdzy? Uwiódł księcia, odzyskał tron, ocalił królestwo? Odwiedzał z karawanami odległe karawanseraje, w dzikim pościgu po skalnej grani uciekał przez siepaczami złego władcy, zagrał o życie w plującym dymem Orient Ekspressie – i wygrał? Zakładam, że wszyscy, którzy to czytacie.

Wojny, pojedynki, spiski, romanse. Być może nie tylko to, ale – także to przyciągało do pierwszych książek, opowiadań, „dorosłych powieści”. Lektura „Trzech muszkieterów” Dumasa, „Trylogii” Sienkiewicza, „Wyspy skarbów” Stevensona – pozwalała przeżyć życie muszkietera, szlachcica na kresach, pirata z tajemniczą mapą, od zmierzchu do świtu, bez wychodzenia spod koca i gaszenia latarki, w pełnym radosnego napięcia oczekiwaniu, czy jednak przeżyjemy do ostatniej strony i czy wcześniej nie nakryją nas rodzice. Podobnie było z „Conanami” Howarda, „Władcą pierścieni” Tolkiena, „Opowieściami o pilocie Pirxie” Lema.

Literatura przygodowa i fantastyka to dla wielu literacka kraina lat dziecięcych, kiedy fabuły były jeszcze młode, intrygi nieprzeniknione, schematy niezbadane. Podróżowaliśmy z bohaterami, martwiliśmy się o nich, kibicowaliśmy im nieprzytomnie, aż po łzy, kiedy Portos ratował współtowarzyszy, odchodził kapitan Nemo, Wołodyjowskiemu grali larum. To właśnie wtedy narkotyk fikcji miał największą moc, nieustannie napędzał, by w bibliotekach, od rodziców czy koleżeństwa z klasy pożyczać kolejne oszałamiające działki. Zresztą, u wielu jego siła przez lata nie osłabła. Wystarczy na chybił-trafił wziąć biografię jakiegokolwiek fantasty – i w siedmiu przypadkach na dziesięć okaże się, że wśród lektur pierwszych, formacyjnych, był tam właśnie Tolkien z Lemem, Dick z Howardem, Sienkiewicz ze Scottem, a wśród młodszych autorów – Sapkowski albo Rowling. Zawirusowani w młodości, ponieśli potem bakcyla literackiej przygody dalej. Podobnie z czytelnikami: kto do dziś zachował tę umiejętność lektury gorliwej, po dziecięcemu „naiwnej”, to znaczy szczerze zaangażowanej w to, co przeczytane, ten jest gatunkowym czytelnikiem doskonałym, czerpie najwięcej z obcowania z fikcją. Przeżywa ją naprawdę.

Posmak takich przygód z książkami niesie dziś m.in. steampunk. Jeśli ktoś jeszcze nie kojarzy konwencji, wystarczy garść haseł: fantastyczny XIX wiek, gogle, magiczne sterowce, quasikomputery i roboty napędzany siłą pary, czyli Gibson zmieszany z Vernem. Obecnie zresztą to w duże mierze estetyka: konwentowe cosplaye, larpy, cała moda spod znaku zegarka z dewizką i mechanicznie zmieniającego ogniskową monokla, przejawiająca się w anime, grach komputerowych czy komiksach. Oraz grach RPG, czego najlepszym przykładem swojski „Wolsung” – popularny nie tylko w naszym kraju system fabularny, rozgrywający się w okresie magicznie podrasowanej rewolucji przemysłowej. Zamiast Polski na mapie świata figuruje tu Slawia, zamiast Niemiec – Wotania, w miejscu Afryki rozciąga się mityczna Lemuria, a w miejscu Ameryki Północnej widnieje Winlandia. Bohaterów też jakby już znamy: to cały fantastyczny bestiariusz, od krasnoludów, przez trolle, po elfy, hobbitów i zombie. Misz-masz? Tak, ale przemyślany. Nie o nowatorstwo tu zresztą chodzi – tylko właśnie tego ducha, który napędzał historie Ridera Haggarda czy Karola Maya. Że rzecz sprawdza się także w literaturze – w wadze lekkiej, łatwej i przyjemnej – można się przekonać, sięgając po niedawno wydaną antologię Wolsung. Tom 1.

Za eksplorację realiów fikcyjnego świata wzięła się w zbiorze garść debiutantów – oraz dobrze znani czytelnikom fantastyki twórcy, tacy jak Krzysiek Piskorski, Paweł Majka czy Maciek Guzek. Choć autorzy mniej znani też nie mają się czego wstydzić; na mnie chyba największe wrażenie zrobił kameralny horror Igora Myszkiewicza „Królowa Atlantydy”, w której pojawia się wolsungowy odpowiednik doktora Mengele, parna dżungla i okrutne eksperymenty z miejscową magią. We wszystkich tych tekstach wycieczki do pradawnych świątyń sąsiadują z podniebnymi rajdami zeppelinami, co krok można spotkać tajne bractwa lub holmsopodobnych detektywów, a awantura goni awanturę.

Podobnie bawi się Jan Maszczyszyn w również steampunkujących Światach Solarnych. Czego tutaj nie ma? Parowa ekspansja w Układ Słoneczny? Batalie kosmiczne w sterowcach przystosowanych do żeglowania po falach eteru? Aborygeńska magia? Odwołania do klasyki literatury, z Herbertem Wellsem na czele? Autor – w latach 80. laureat pierwszego konkursu literackiego zorganizowanego przez „Fantastykę”, od lat mieszkający Australii – dodaje do tego dużo więcej, a jego powieść pokazuje, ile rozmachu można wycisnąć z konwencji, jeśli tylko podejdzie się do nie z fantazją i pisarską odwagą.

Podobne teksty charakteryzuje nieskrępowany duch przygody, koncertowa energia wydaje się tu ważniejsza niż oryginalność odegranego pasażu, a nad analizą, istotnością podejmowanego tematu czy formalnym nowatorstwem – często dominuje zabawa. Owszem, czasem można odnieść wrażenie, że „już to gdzieś czytaliśmy”, ale i tak pojedynki na rozpędzonych pociągach, romanse w czasie podróży do dzikich krain, marynistyczne batalie na okołoplanetarnych orbitach pozwalają znów przedostać się do innego, ukrytego pomiędzy okładkami świata. Literatura to przygoda, na którą nigdy nie jesteśmy za starzy.